خارش پوست در دوران بارداری

آيا خارش پوست در دوران بارداري طبيعي است؟

وجود خارش در دوران بارداري در بعضي از نواحي بدن بخصوص دور شكم و پستانها كه در حال بزرگ شدن هستند نادر نيست زيرا پوست بايد براي هماهنگي با رشد اين نواحي كشيده شود. هورمون هاي دوران بارداري نيز تا حدي در اين امر مؤثرند. در حدود دوسوم از خانم هاي باردار در طول دوران بارداري دچار قرمزي و گاهـي خارش كـف دست ها و پاها مي شوند. كارشنـاسـان براين باورند كه علت اين اختلالات كه بلافاصله پس از زايمان از بين مي رود افزايش سطح استروژن خون است. خانم هاي سياهپوست نسبت به سفيد پوستان كمتر دچار اين حالت مي شوند. گاهي ممكن است بيماريهاي پوستي كه بطور طبيعي با خارش همراه است نظير خشكي پوست، اگزما، يا آلرژي غذايي در دوران بارداري، با خارش شديدي بروز كند.

چگونه ميتوان خارش را تسكين داد؟  از گرفتن دوش و حمام

داغ بپرهيزيد زيرا مي تواند پوست را خشك تر كرده و خارش را تشديد كند.

از صابون هاي ملايم استفاده كنيد و دقت كنيد كه آنرا بخوبي آب كشي كنيد و سپس به آرامي پوست را خشك كنيد.

پس از استحمام از كرم هاي مرطوب كننده استفاده كنيد و ترجيحاً انواعي را كه معطر نيستند انتخاب كنيد زيرا بعضي از انواع عطريات مي توانند پوست را تحريك كنند.

گاهي از وان شاه بلوط استفاده كنيد (فرآورده هاي شاه بلوط مخصوص استحمام را مي توانيد از داروخانه ها تهيه كنيد).

لباسهاي نخي و گشاد بپوشيد و هنگام گرماي روز از خانه خارج نشويد زيرا حرارت خارش را تشديد مي كند.

آيا بروز بثورات برآمده و خارش دار بر روي شكم امري شايع است؟

در حدود 1 درصداز خانم ها به چنين عارضه اي دچار مي شوند. اين بثورات بصورت لكه هاي قرمز رنگ، برآمده و خارش دار شبيه به كهير در طول ماه آخر يا دو ماه آخر سه ماهه دوم بارداري بر روي شكم ظاهر مي شوند. اين بثورات كه پاپول ها يا كهيرهاي خارش دار دوران بارداري (PUPPP) يا بثورات چند شكلي دوران بارداري ناميده مي شوند، ابتدا در محل خطوط كشيدگي پوست شكم ظاهر مي شوند و بعد به ران ها، باسن و گاهي بازوها كشيده مي شوند. اين بثورات خطري براي شما يا جنين ندارند ولي ممكن است خارش شديدي داشته باشند.

پزشك يا ماما پوست شما را معاينه مي كند و احتمالاً يك پماد تجويز مي كنند تا خارش تسكين يابد. در موارد شديد بايد يك دوره استروئيد خوراكي به شما تجويز شود. PUPPP در اكثر خانم ها در عرض چند روز پس از زايمان از بين مي رود و ناپديد مي شود و خوشبختانه بندرت در بارداري هاي بعدي ظاهر ميگردد.

بيماري پوستي كه با شيوع كمتري خانم هاي باردار را گرفتار مي كند خارش بارداري (prurigo gestationalis) نام دارد كه با برآمدگي هاي كوچك و متعدد شبيه گزش حشره تظاهر مي كند. اين بثورات ممكن است هر يك از نواحي بدن را گرفتار سازد ولي احتمال بروز آنها در روي دست ها، پاها، بازوها، و ساق پاها بيشتر است. اين بثورات با وجود اينكه آزاردهنده و خارش دار هستند خطري براي جنين ندارند. خارش بارداري در هر زماني در طول بارداري ممكن است بوجود آيد ولي احتمال بروز آن در سه ماهه دوم بارداري بيشتر است.

در موارد بسيار نادر بثورات بسيار خارش داري بوجود مي آيند كه ابتدا به شكل كهير هستند و بعد تبديل به تاول هاي بزرگي مي شوند. اين بثورات كه به نام pemphigoid gestationalis ناميده مي شوند (عليرغم آنكه اين بيماري هيچ ارتباطي با ويروس تبخال (هرپس) ندارد herpes gestationalis نيز ناميده مي شود)، معمولاً از ناحيه شكم و اغلب دور ناف شروع مي شوند و گاهي به بازوهـا و ساق پاها كشيده مي شوند. اين بيماري جدي تر از PUPPP است زيرا احتمال زايمان زودرس و نيز احتمال اختلال رشد جنين در آن بيشتر است. اين بيماري معمولاً در سه ماهه سوم بارداري شروع مي شود ولي ممكن است در هر زمان ديگري حتي در هفته اول پس از زايمان نيز شروع شود. اين بثورات در طول دوران بارداري ممكن است چند بار ظاهر شوند و سپس فروكش كنند و اغلب بعد از زايمان نيز شعله ور مي شوند. بروز اين بثورات در بارداري هاي بعدي امري شايع است و معمولاً در بارداري هاي بعدي شديدتر خواهد بود.

در صورت وجود هر گونه بثورات آن را به اطلاع پزشك خود برسانيد. حتما اگر بثورات به بارداري مربوط نباشد بازهم بهتر است كه پزشك آن را بررسي كند و در اين زمينه توصيه هاي لازم را به شما بدهد و يا شما را به متخصص پوست ارجاع دهد.

آيا مي توان خارش شديد را نشانه اي از يك اختلال شديد تلقي نمود؟

خارش شديد در سه ماهه دوم و يا از آن شايعتر، در سه ماهه سوم مي تواند نشانه اي از كلستاز داخل كبدي در دوران بارداري محسوب شود كه اختلالي كبدي است كه 2% خانم هاي باردار به آن مبتلا مي شوند و جنين را در معرض خطر قرار ميدهد. اين اختلال هنگامي بوجود مي آيد كه صفرا بطور عادي در داخل مجاري صفرا به جريان در نمي آيد و در نتيجه املاح صفراوي در پوست تجمع مي يابند و به خارش كلي بدن مي انجامد.

خارش ممكن است خيلي شديد باشد. اين حالت بخودي خود بثوراتي ندارد ولي ممكن است بعلت خاراندن، پوست قرمز و ملتهب شود و خراشيدگي هايي در آن ديده شود. اگر تصور مي كنيد كه كلستاز داريد، بايد خيلي سريع به پزشك يا ماما خبر دهيد و تحت آزمايشات كبدي براي بررسي كار كبد و سونوگرافي براي كنترل وضعيت جنين قرار گيريد. درمان بستگي به جواب آزمايش و وضعيت جنين دارد و ممكن است لازم باشد كه زايمان زودتر از موقع انجام گيرد. بعد از زايمان مشكل از بين مي رود و البته ممكن است در بارداري هاي بعدي مجدداً اين مشكل بوجود آيد.

روزهای آخر بارداری، روزهای حساسی است و هرگونه سهل‌ انگاری می ‌تواند جان کودک و مادر را به خطر بیندازد. البته راهکارهایی هم وجود دارد که خانم‌ های باردار به کمک آن ها می ‌توانند از بروز مشکلات دوران بارداری پیشگیری کنند و زایمان راحتی داشته باشند.

دراین ‌باره با دکتر آزیتا صفارزاده، جراح و متخصص بیماری ‌های زنان و زایمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، گفت‌ وگویی کرده ‌ایم تا با این اقدامات بیشتر آشنا شویم. خواندن این مطلب را به همه خانم‌های باردار توصیه می ‌کنم.

خانم دکتر! آیا این درست است که بگوییم روزهای آخر بارداری، دوران مهمی برای کودک و مادر محسوب می ‌شود؟

بله؛ دقیقا همین ‌طور است. ماه آخر، به ویژه هفته پایانی دوران بارداری، زمان بسیار مهمی است و بسته به این که قرار است زایمان طبیعی یا سزارین انجام شود، شرایط تا حدی تفاوت خواهد داشت.

چه تفاوت ‌هایی؟

خانم ‌هایی که قرار است زایمان طبیعی داشته باشند، در طول دوران بارداری باید فعالیت ‌های جسمی و پیاده‌ روی‌ های منظمی داشته باشند و در روزهای پایانی، این پیاده ‌روی ‌ها را حتی به 3 تا 4 ساعت در روز برسانند؛ چرا که انجام فعالیت‌ های جسمی باعث نرم شدن و حتی باز شدن دهانه رحم می ‌شود و تسریع در امر زایمان را به دنبال خواهد داشت.

اما خانم‌ هایی که برای زایمان سزارین آماده می‌ شوند، باید بیشتر استراحت کنند تا در روز موعد که معمولا 38 هفته و 6 روز است، زایمان راحت و بی ‌دردسری داشته باشند و مجبور نباشند به صورت اورژانسی به بیمارستان مراجعه کنند و سزارین شوند زیرا سزارین ‌های از پیش ‌تعیین ‌نشده و اورژانسی، قطعا خطرناک‌ تر از سزارین ‌هایی است که با تعیین وقت و برنامه ‌ریزی ‌های از پیش تعیین‌ شده انجام می‌ شود.

بسیاری از خانم‌ ها در روزهای آخر بارداری مشتاق‌ اند اتاق کودک شان را بچینند و بالای نردبان و صندلی بروند اما باید گفت این کارها علاوه بر آن که موجب تشدید کمردرد دوران بارداری می‌ شود، بسیار هم خطرناک است و سلامت جنین و مادر را به مخاطره می ‌اندازد.

درباره تغذیه روزهای پایانی چه طور؟ رژیم غذایی خانم‌ های باردار باید تغییر ‌کند؟

از آن جایی که در روزهای آخر بارداری، حجم رحم و اندازه جنین به حداکثر میزان خود می‌ رسد، فشار موضعی روی روده‌ ها نیز افزایش می‌ یابد و یبوست یکی از عمده ‌ترین مشکلاتی است که خانم ‌های باردار در ماه آخر، به ویژه در روزهای پایانی بارداری، با آن مواجه می ‌شوند؛ به همین دلیل توصیه می‌ شود که خانم‌ های باردار در وعده ‌های مختلف از سبزی ‌ها و میوه‌ های تازه و متنوع به میزان زیاد مصرف کنند و روزانه بیشتر از 8 لیوان آب بنوشند تا هم کمتر دچار یبوست شوند و هم فشار به کف لگن به حداقل برسد.

آیا خانم ‌های باردار در روزهای پایانی بارداری ملزم به انجام آزمایش ‌های خاصی هم هستند؟

بله؛ برای اطمینان از وضعیت سلامت خانم باردار در هفته پایانی بارداری، آزمایش ‌هایی شامل آزمایش ‌های انعقادی، کم‌ خونی، عفونت کلیه و عفونت ادراری برای وی تجویز می‌ شود تا پزشک از وجود نداشتن هرگونه مشکلی در این زمینه‌ ها مطمئن شود و اگر هم مشکلی وجود دارد، هر چه سریع ‌تر رفع شود تا در روند زایمان خللی وارد نشود.

کمردرد یکی از عمده ‌ترین مشکلات خانم‌ های باردار است که در روزهای آخر تشدید می ‌شود. چه توصیه‌ ای برای کاهش این مشکل دارید؟

پوشیدن لباس‌ های راحت و سبک و همچنین استفاده از کفش‌ هایی با پاشنه 3 سانتی ‌متر (نه کمتر و نه بیشتر) در کاهش و حتی رفع کمردردهای دوران بارداری به‌ ویژه در روزهای آخر موثر است. از طرفی، توصیه ما به همه خانم‌ های باردار این است که از انجام کارهای سنگین پرهیز کنند. بسیاری از خانم‌ ها در روزهای آخر بارداری مشتاق‌ اند اتاق کودک شان را بچینند و بالای نردبان و صندلی بروند اما باید گفت این کارها علاوه بر آن که موجب تشدید کمردرد دوران بارداری می‌ شود، بسیار هم خطرناک است و سلامت جنین و مادر را به مخاطره می ‌اندازد.

متاسفانه بسیاری از خانم ‌ها به دلیل همین سهل‌ انگاری‌ ها در روزهای پایانی بارداری دچار سقط جنین شده‌ اند در صورتی که با رعایت نکات گفته شده، هیچ مشکلی پیش نمی ‌آمد و زایمان سر موعد مقرر انجام می‌ شد. بارداری

خانم‌ های باردار روز آخر بارداری باید چه اقداماتی انجام دهند؟

روز آخر برای خانم‌ هایی که قرار است زایمان سزارین داشته باشند، اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا آن ها روز زایمان خود را می ‌دانند و مانند زایمان طبیعی همه چیز غیرمنتظره و از پیش تعیین ‌نشده نیست. بنابراین به خانم‌ های باردار توصیه می‌ شود که روز قبل از زایمان از یک غذای سبک مانند سوپ یا آش رقیق استفاده کنند و بعد از ساعت 8 شب به هیچ ‌وجه غذا نخورند اما تا 12 شب می ‌توانند آب و مایعات بخورند.

در عین حال، استراحت روز قبل از زایمان نباید فراموش شود و خانم‌ های باردار باید از انجام فعالیت‌ های جسمی قبل از انجام سزارین پرهیز کنند تا زایمان راحت ‌تری داشته باشند اما همان‌ طور که گفتم، خانم‌ هایی که قرار است زایمان طبیعی داشته باشند، باید در روزهای پایانی، پیاده ‌روی خود را به حداکثر برسانند. در عین حال، هر 2 گروه باید دردهای روزهای پایانی بارداری را جدی بگیرند.

آیا مرزی بین دردهای طبیعی و غیرطبیعی دوران بارداری وجود دارد؟

بله؛ دردهای کاذب دردهایی هستند که تداوم ریتمیک و منظمی ندارند و با استراحت کردن از بین می‌ روند اما دردهای واقعی معمولا هر 10 دقیقه یک بار تکرار می ‌شوند، ریتم منظمی دارند و با استراحت از بین نمی ‌روند. از طرفی دردهای واقعی اغلب در ناحیه بالای شکم، نواحی معده و رحم، زیر شکم و حتی کمر حس می ‌شوند و ممكن است با تهوع و استفراغ همراه باشند.

این دردهای واقعی را نباید نادیده گرفت و اگر خانم بارداری با چنین دردهایی مواجه شد و فاصله دردها هم به مرور زمان کمتر شد باید بدون اتلاف‌ وقت به بیمارستان مراجعه کند تا مورد آزمایش قرار بگیرد و وضعیت سلامت مادر و جنین بررسی شود. موارد اورژانسی دیگری هم وجود دارد که خانم باردار با مشاهده آن ها باید بلافاصله به بیمارستان مراجعه کند.

چه مواردی؟

خون‌ ریزی، کاهش حرکات جنین (کمتر از 9 بار در روز)، ترشحات شفاف و گرم که لباس زیر خانم باردار را خیس می ‌کند و... از جمله این موارد هستند.

و سوال آخر این که، خانم‌ های باردار چگونه استرس شب قبل از زایمان را به حداقل برسانند؟

این نکته را نباید فراموش کرد که زایمان و در آغوش گرفتن فرزند برای اولین بار، لذتی غیرقابل توصیف است و زایمان‌ های راحت امروزی، مدیون پیشرفت ‌های پزشکی است. خانمی که شب قبل از زایمان استرس دارد، بد نیست به یاد مادربزرگ‌ هایی بیفتد که 10 تا بچه را در خانه به دنیا آورده اند، نه در بیمارستان ‌های مجهز!

خارش در خانم‌ باردار بسیار جدی گرفته شود چون ممكن است علامت اولیه بیماری كوله‌ستاز باشد كه خطرناك است.

خیلی از خانم‌ها وقتی در مورد آینده‌شان فكر می‌كنند، خود را در نقش یك مادر می‌بینند با فرزندی كه همه دلبستگی آنهاست، ولی گاهی یك بیماری یا اختلال، این تصویر را خدشه‌دار می‌كند و اطلاعات غلط و توصیه‌های نادرست اطرافیان هم به این مشكل دامن می‌زند و خانم را دچار ترس و حتی یأس می‌كند...

مانند خانم پگاه، ص كه برایمان نوشته‌اند: «مبتلا به سنگ كیسه صفرا هستم و می‌خواهم باردار شوم. شنیده‌ام بارداری برای خانم‌های مبتلا به این بیماری خطرناك است چون ممكن است به جنین آسیب برسد. خیلی ناراحتم. لطفا راهنمایی‌ام كنید؛

می‌ترسم باردار شوم و اتفاقی برای فرزندم بیفتد.» با دكتر فاطمه افتخار، جراح و متخصص زنان صحبت كرده‌ایم تا به این خانم بگوییم اوضاع آنقدرها كه فكر می‌كنند بد نیست و بهتر بود از همان ابتدا به جای اینكه اجازه دهند اطلاعات غلط اطرافیان دچار استرسشان كند، با یك پزشك مشورت می‌كردند.

خانم دکتر! خانم‌های دچار بیماری‌های صفراوی می‌توانند باردار شوند؟

این موضوع ممنوعیت مطلق ندارد ولی خود بارداری ریسك ایجاد و تشدید سنگ كیسه صفرا را بالا می‌برد و علت آن افزایش هورمون‌هایی مثل استروژن در دوران بارداری است كه زمینه سنگ‌سازی را افزایش و فرمول سنگ‌ها را تغییر می‌دهد.

معمولا چه خانم‌هایی در دوران بارداری به مشكل‌های صفراوی مبتلا می‌شوند؟

ریسك بروز این بیماری در خانم‌های چاق و دارای زمینه ژنتیكی بالاتر است و اگر خانمی باردار‌ی‌های مكرر هم داشته‌باشد، در معرض خطر قراردارد. معمولا این بیماری در خانم‌های لاغری كه اولین بارداری را تجربه می‌كنند، اتفاق نمی‌افتد.

در چه مواردی برای مبتلایان به بیماری‌های صفراوی جراحی انجام می‌شود؟

گاهی سنگ‌های صفراوی باعث درد شدید می‌شوند و گاهی كوله‌سیستیت (عفونت صفراوی حاد) ایجاد می‌كنند و كیسه صفرا به كیسه چرك تبدیل می‌شود و احتمال پاره‌شدن آن و صدمه به جنین و مادر وجود دارد، در این موارد جراحی حتما لازم است، ولی اگر پزشك تشخیص دهد می‌توان با درمان آنتی‌بیوتیكی درمان انجام داد یا تا پایان بارداری صبر كرد، جراحی به بعد از بارداری موكول می‌شود. این به شرایط بیمار، بیماری و نظر پزشك بستگی دارد.

ممنوعیت‌های غذایی‌ای كه برای افراد دچار بیماری‌های صفراوی وجود دارد، جنین را دچار كمبود و مشكل نمی‌كند؟

معمولا مصرف غذاهای چرب كه باعث انقباض و درد شدید صفرا می‌شوند، برای این بیماران محدود می‌شود كه تاثیر خاصی روی جنین ندارد.

جراحی برای مادر یا جنین مشكلی ایجاد نمی‌كند؟

احتمال خطر سقط و زایمان زودرس وجود دارد ولی این احتمال خیلی زیاد نیست. معمولا جراحی در 3 ماهه اول انجام نمی‌شود و پزشكان ترجیح می‌دهند آن را در 3 ماهه دوم و قبل از حجیم‌تر شدن زیاد رحم انجام دهند تا بتوانند دید خوبی داشته باشند. حتی در زیر 16 هفتگی می‌توان سنگ‌های صفراوی را با لاپاراسكوپ جراحی و خارج كرد.

استفاده از داروهای بیهوشی خطرناك نیست؟

نه، چون معمولا با توجه به شرایط مادر، از داروهای بیهوشی خاص یا روش‌های بی‌حسی دیگر استفاده می‌شود. گاهی بی‌حسی نخاعی برای خانمی بهتر است و گاهی بیهوشی عمومی ترجیح داده می‌شود و این به نظر متخصص بیهوشی بستگی دارد.

علایم بیماری‌های صفراوی معمولا چیست؟

درد قسمت فوقانی راست شكم زیر قفسه سینه، درد كولیكی قسمت راست بالای ناف و گاهی خارش.

این بیماری‌ها چقدر می‌توانند خطرناك باشند؟

اگر خیلی شدید باشند، خطرناك خواهند بود مثلا در كوله‌ستاز، املاح صفراوی به سمت كبد پس زده می‌شوند و هم برای مادر و هم جنین خطرناك هستند و امكان مرگ جنین زیاد است كه در این صورت حتی ختم بارداری هم انجام می‌شود.

بیمار صفراوی خاصی وجود دارد كه در صورت ابتلا به آن خانمی را از بارداری منع كنید؟

بله، اگر خانمی قبل از بارداری دچار بیماری‌های صفراوی باشد، با توجه به سونوگرافی و نتایج آزمایش‌ها و میزان علامت‌دار بودن بیماری تصمیم گرفته می‌شود. اگر خانمی به كوله‌ستاز مبتلا باشد، امكان صدمه به جنین و مادر وجود دارد ولی معمولا این موارد اندك هستند.

خارش می‌تواند نشانه‌ای از ابتلا به بیماری‌های صفراوی باشد؟

بله و باید خارش در خانم‌ باردار بسیار جدی گرفته شود چون ممكن است علامت اولیه بیماری كوله‌ستاز باشد كه خطرناك است و اگر دیر تشخیص داده شود، امكان از دست رفتن خانم هم وجود دارد. اگر خانمی دچار خارش باشد، حتما آزمایش‌هایی برایش درخواست می‌شود كه اگر آنزیم‌های كبدی و بیلی‌روبین بالا باشد، باید به سرعت به آن رسیدگی و برای درمان اقدام كرد.